Συνεχίζομε το σχολιασμό του πλατωνικού έργου και ολοκληρώνουμε την επεξεργασία αποσπασμάτων από την περίφημη Αλληγορία του Σπηλαίου (Πλάτωνος Πολιτεία, Ζ΄ βιβλίο – §§ 514 – 520). Στο σημερινό μάθημα επίσης θα εστιάσουμε στην περίφημη διαλογική μορφή και χάρη των πλατωνικών έργων.
Εκτός από την Απολογία και τις επιστολές, τα έργα του Πλάτωνα έχουν διαλογική μορφή. Ο Σωκράτης συζητά με κάποιον φιλοσοφικό «αντίπαλο» που δίνει και τον τίτλο του διαλόγου. Υπάρχουν και άλλα πρόσωπα. Ίσως οι διάλογοι σχετίζονται με την ενασχόληση του Πλάτωνα με την τραγωδία. Να σημειώσουμε ότι οι διάλογοι είναι δύο ειδών: άμεσοι και έμμεσοι. Στον άμεσο διάλογο ο συγγραφέας παραθέτει στη σειρά απλώς τα λόγια των ανθρώπων που συζητούν, όπως σε ένα θεατρικό κείμενο. Άμεσος διάλογος είναι ο Κρίτων του Πλάτωνα, όπου συζητούν οι Σωκράτης με τον Κρίτωνα.
Στον έμμεσο ή αφηγημένο διάλογο, ο Σωκράτης ή κάποιο άλλο πρόσωπο αφηγείται ένα διάλογο πολλών συνήθως προσώπων. Στο διάλογο αυτό που πήρε μέρος ο Σωκράτης, ο Πλάτων εκτός από τους λόγους των συζητητών βάζει περιγραφές της ατμόσφαιρας και διάφορα σχόλια. Αυτή τη μορφή έχει ο Φαίδων και το Συμπόσιον, καθώς και οι περισσότεροι διάλογοι του Πλάτωνα.
Γιατί διάλεξε αυτή τη μορφή κειμένου; Ο ίδιος στην 7η επιστολή λέει ότι τη σοφία μπορεί να την αναζητήσει κανείς στην προφορική συζήτηση και στη ζωντανή σχέση. Το γραπτό κείμενο εκθέτει χωρίς ο αναγνώστης να μπορεί να αντιδράσει. Στο Φαίδρο ο Πλάτωνας επιτίθεται στο γραπτό λόγο. Έτσι διάλεξε το διάλογο. Η πλατωνική διαλεκτική βρήκε την ιδανική λογοτεχνική έκφραση. Οι διάλογοι διανθίζονται από περιγραφές και χαριτωμένα πειράγματα. Πολλές φορές δεν καταλήγουν σε ξεκάθαρα συμπεράσματα.
Στον «Πρωταγόρα» ο Σωκράτης και ο Πρωταγόρας στο τέλος ο ένας υιοθετεί τις απόψεις του άλλου. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι οι Πλατωνικοί διάλογοι είναι ένα φιλοσοφικό παιχνίδι, ελαφρό και ανώδυνο. Πραγματικά, ο Σωκράτης και άλλοι συνομιλητές χαρακτηρίζουν τη συζήτηση ως ‘παιδιά’. Ο Πλάτωνας δίνει σημαντική θέση στο παιχνίδι, ως παιδευτικό μέσο στην ιδανική κοινωνία. Οι πλατωνικοί διάλογοι υιοθετούν μια μορφή διανοητικού παιχνιδιού, στο τέλος δε δίνονται πληκτικά συμπεράσματα, αλλά άρρητα και μετέωρα, για να τα εξάγει μόνος του ο αναγνώστης.
Το μάθημα της 20ης Δεκεμβρίου είναι το τελευταίο του 2022. Το επόμενο μάθημα θα πραγματοποιηθεί στις 10 Ιανουαρίου 2023. Θα μας απασχολήσει ο Αριστοτέλης και το έργο του.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
